Nếu loại trừ yếu tố nguy cơ có tính di truyền trên một số ít bệnh nhân ung thư đại-trực tràng, còn lại thì phần lớn ung thư đại-trực tràng là do nguyên nhân từ thói quen sinh hoạt và do cách ăn uống.
1. Yếu tố ăn uống và lối sống
- Các loại thịt đỏ như thịt bò, thịt cừu được xem là có liên quan mật thiết đến ung thư đại-trực tràng. Rất nhiều nghiên cứu cho thấy tiêu thụ nhiều loại thịt trên sẽ làm tăng nguy cơ ung thư. Tiêu thụ khoảng 160g/ngày hoặc chế độ ăn với thịt quá 5 lần trong tuần có nguy cơ cao hơn 3 lần.
Dưới hình thức chiên, nướng, thịt đã qua sơ chế như thịt xông khói, dăm bông, xúc xích, bản thân chất đạm sẽ làm tăng yếu tố sinh ung thư; còn mỡ của loại thịt đỏ sẽ bị chuyển hóa bởi vi khuẩn trong lòng ruột thành chất sinh ung thư. Từ đó làm tăng sản các tế bào biểu mô bất thường trong lòng ruột và dẫn đến phát triển thành ung thư.
- Ăn nhiều thịt, mỡ, đạm, ít chất xơ, dễ dẫn đến béo phì và có nguy cơ cao gây ung thư đại-trực tràng. Các chất xơ, có nguồn gốc từ rau tươi và các loại trái cây giúp làm giảm nguy cơ này. Thức ăn chứa nhiều chất xơ sẽ gia tăng tiêu thụ a-xít folic, làm gia tăng kết hợp chất xơ với các yếu tố sinh ung dẫn đến việc loại khỏi lòng ruột sớm vì giảm thời gian ứ đọng phân.
Ngoài ra, các chất xơ làm giảm pH trong lòng đại tràng và tăng sản xuất các a-xít béo chuỗi ngắn cũng như các yếu tố vi lượng giúp chống hiện tượng o-xít hóa.
- Các loại nước uống chứa cồn làm tăng nguy cơ ung thư trực tràng và ung thư đại tràng. Sử dụng 15g/ngày sẽ làm tăng nguy cơ ung thư.
- Thuốc lá không những được biết đến như là những “sát thủ” của bệnh lý tim mạch hay ung thư phổi; gần đây nó còn được công nhận là những yếu tố nguy cơ rất quan trọng gây ung thư đại-trực tràng cho cả hai giới, nhất là khi kết hợp với rượu bia.
- Béo phì cũng làm tăng nguy cơ ung thư đại-trực tràng cho cả nam giới cũng như nữ giới; nhưng rõ nét nhất là ở nam giới. Ở nam giới có chỉ số BMI (Body Mass Index) cao sẽ có nguy cơ gấp 2 lần, trong khi ở phụ nữ béo phì thì nguy cơ này chỉ cao hơn 1,5 lần.
- Hoạt động thể lực, vận động hay luyện tập thể dục sẽ làm giảm nguy cơ mắc ung thư đại-trực tràng, trên cơ sở là ngăn ngừa tình trạng béo phì và cũng làm giảm thời gian ứ đọng trong lòng đại tràng.
Các yếu tố trên đây chúng ta có thể kiểm soát được, tuy nhiên cũng có yếu tố không thể kiểm soát được như tuổi tác. Hơn một nửa bệnh ung thư xảy ra ở những người lớn tuổi. Một điểm cần lưu ý là tuổi thọ ngày càng tăng, do vậy chúng ta luôn luôn đối mặt với những yếu tố nguy cơ ung thư đại-trực tràng. Việc xác định các yếu tố nguy cơ là rất quan trọng để từ đó có biện pháp phòng ngừa tích cực hơn.
2. Phòng bệnh
Để phòng tránh căn bệnh này một cách chủ động, thiết nghĩ chúng ta không nên dùng quá nhiều thịt, chất béo có nguồn gốc từ đạm động vật. Nên bổ sung thật đầy đủ chất xơ từ lúa mạch, trái cây, rau tươi…, chính những chất này làm loãng chất sinh ung thư trong phân, làm giảm thời gian ứ đọng phân trong lòng ruột, đồng thời sinh ra những vi khuẩn có lợi cho đường ruột.
Bổ sung thêm các vitamin E, C, và A, uống thêm calcium và có lối sống lành mạnh, chế độ sinh hoạt năng động và thường xuyên luyện tập thể dục.
Trong chúng ta, ai cũng biết rằng hầu hết bệnh ung thư có một quá trình phát triển lâu dài, sự phát sinh bệnh còn tùy thuộc vào tính nhạy cảm và sự phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ trong suốt cuộc sống của từng người.
Có những người không biết chắc chắn rằng cái gì cần nên tránh và cái gì phải cẩn trọng khi dùng. Do đó, việc giáo dục cho mọi người về những yếu tố nguy cơ là một chiến lược cần thiết để phòng tránh và để chiến thắng với bệnh tật.
Nguồn: Trung tâm Truyền thông - Giáo dục Sức khỏe TP.HCM