Bạn đã từng cảm thấy tự ti vì các đốm nâu hay đen xuất hiện trên da của mình mà không biết chúng là gì và tại sao lại xuất hiện? Đó có thể là dấu hiệu của nám da - một vấn đề da liễu phổ biến ảnh hưởng đến nhiều người. Để tìm cách điều trị hiệu quả nám da, hãy tìm hiểu xem nám hình thành như thế nào, nguyên nhân và dấu hiệu của nó.
Nám da là gì
Nám da là một vấn đề da liễu thường gặp ở nhiều người, nó được định nghĩa là tình trạng mà da trở nên sậm màu hoặc xuất hiện các đốm đen/nâu trên bề mặt da. Nám da thường xuất hiện trên vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời như mặt, cổ, tay, và nó có thể làm mất tự tin về mặt thẩm mỹ người mắc phải.
Dấu hiệu, phân loại nám da
Nám da là kết quả của quá trình tăng sản melanin trong da. Hiện nay, nám da được phân loại dựa theo nhiều yếu tố như nguyên nhân, hình dạng, màu sắc, cơ chế,... Dưới đây là cách phân loại thường gặp nhất theo dấu hiệu nhận biết của chúng, có 3 loại nám:
Epidermal melasma (nám trên lớp biểu bì da): là một loại nám da có liên quan đến quá trình tăng sản xuất melanin trong tầng sừng của biểu bì. Biểu hiện đặc trưng của chúng là các đốm nâu đối xứng, có kích thước và hình dạng đồng nhất. Thường là các đốm màu nâu sẫm, đôi khi có thể có các đốm màu xám hoặc xanh. Nó thường xuất hiện trên khuôn mặt, cổ và cánh tay.
Dermal melasma (nám trên lớp hạ bì da): là một dạng nám da đặc trưng bởi quá trình tăng sinh sắc tố melanin tập trung chủ yếu ở tầng hạ bì của da. Đây là loại nám da khó trị nhất và chúng thường có màu nâu đậm hoặc xám nhạt. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng dermal melasma là kết quả của một số thay đổi bên trong cơ thể, như thiếu hụt enzyme tyrosinase, tăng sinh sản melanin tại các mô liên kết và sự phân bố quá mức của melanin xuống tầng hạ bì da.
Mixed melasma (nám hỗn hợp): là một dạng melasma đặc biệt, trong đó kết hợp sự của cả epidermal melasma (nám biểu bì) và dermal melasma (nám hạ bì) trên một vùng da. Điều này có nghĩa là da bị tác động bởi cả những thay đổi ở tế bào da và các lớp biểu bì ngoài da. Vì sự phức tạp này, mixed melasma thường có dấu hiệu nám phức tạp và khó điều trị hơn.
Cơ chế hình thành nám da
Theo các nghiên cứu khoa học, cơ chế hình thành nám da là do quá trình tăng sản melanin trong da. Melanin là sắc tố tự nhiên có mặt trong da, chịu trách nhiệm cho màu của da, tóc và mắt. Khi có tác động nào đó từ bên ngoài hoặc bên trong, ví dụ da tiếp xúc với ánh sáng mặt trời hoặc bị tổn thương, các tế bào melanocytes (tế bào sản sinh hắc tố da) phản ứng bằng cách sản xuất nhiều melanin hơn để bảo vệ da khỏi tác động của tia tử ngoại. Tuy nhiên, trong trường hợp nám da, quá trình tăng sản melanin không được điều hòa đúng cách, dẫn đến sự tích tụ melanin và hình thành các vùng da sậm màu hơn bình thường.
Nguyên nhân gây nám da
Các nguyên nhân gây nám da được nghiên cứu và chứng minh bao gồm:
Tác động của ánh nắng mặt trời
Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trong thời gian dài có thể có tác động tiêu cực đến làn da của chúng ta. Trong đó, tia UV là nguyên nhân chính gây ra nám da. Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, khi da tiếp xúc với tia UV kích thích tế bào hắc tố (melanocyte) sản xuất melanin. Melanin được sản xuất nhiều hơn để bảo vệ da khỏi sự tấn công của tia UV [1], [2].
Tuy nhiên, khi da tiếp xúc với quá nhiều tia UV, quá trình sản xuất melanin sẽ tăng lên quá mức, và gây ra các vết nấu/đen trên da, gọi là nám da. Nghiên cứu cho thấy rằng, khu vực da mặt tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời là khu vực dễ bị tác động nhất [3], [4]. Điều này có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ của làn da và gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
Tác động hormone
Hormone là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc sản xuất melanin trong cơ thể. Các hormone như estrogen và progesterone có khả năng tăng sản sinh melanin trong da, đặc biệt là trong phụ nữ trong thời kỳ mang thai hoặc người sử dụng các phương pháp điều trị hormone.
Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng estrogen có khả năng kích thích sản xuất melanin trong da và gây ra sự đổi màu da. Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã xác định được sự thay đổi lượng melanin trong da khi tiếp xúc với estrogen, và đồng thời phát hiện ra rằng sự thay đổi màu da có thể được ức chế bằng cách sử dụng các thuốc ức chế estrogen [5]. Một nghiên cứu khác đã tìm thấy mối liên hệ giữa sự sản xuất hormone và nám da. Nghiên cứu này cho thấy rằng các phụ nữ có mức độ nám da cao hơn thường có mức độ estrogen và progesterone cao hơn trong cơ thể [6].
Di truyền
Ngoài các yếu tố đã đề cập ở trên, yếu tố di truyền cũng được xem là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng mắc nám da. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu có thành viên trong gia đình mắc nám da, khả năng xuất hiện nám da ở các thành viên khác trong gia đình cũng tăng lên đáng kể [7]. Các nghiên cứu khác cũng đã chứng minh rằng di truyền là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự xuất hiện của nám da [8, 9].
Tác động môi trường
Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng môi trường ô nhiễm và tiếp xúc với các chất hóa học có thể tăng nguy cơ mắc nám da. Các chất gây ô nhiễm, như hạt bụi, khói, chất hóa học không chỉ gây tổn hại cho da mà còn có thể kích thích quá trình sản xuất melanin, hình thánh nám da [10]. Ngoài ra, một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc sử dụng hydroquinone và các chất chống oxy hóa có thể làm tăng nguy cơ bị nám da [11]. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc hạn chế tiếp xúc với các chất độc hại và sử dụng sản phẩm chăm sóc da an toàn.
Bài báo trên Tạp chí Y học và Sức khỏe cộng đồng năm 2016 cũng đã chỉ ra rằng nguy cơ mắc nám da tăng khi tiếp xúc với các hóa chất trong môi trường như chì, thủy ngân và phenol [12]. Do đó, việc giảm thiểu tiếp xúc với các chất độc hại trong môi trường và sản phẩm chăm sóc da là rất cần thiết để giảm thiểu nguy cơ mắc nám da.
Ngoài các yếu tố trên, yếu tố khác cũng có thể gây nám da như tác động của vi khuẩn và virus. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng vi khuẩn Pseudomonas aeruginosa có thể tác động lên da và gây sự tăng sản melanin, đóng góp vào việc hình thành nám da [13].
Tóm lại, nám da là một vấn đề về da liễu phổ biến, gây tự ti cho nhiều người. Hiểu rõ các nguyên nhân và dấu hiệu này có thể giúp bạn phòng ngừa và điều trị nám da hiệu quả hơn.
Tài liệu khoa học
[1] Seité, S., et al. (2010). Daylight photoprotection induced by a sunscreen: A new concept in UV protection. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 24(3), 356-363.
[2] Lim, H. W., et al. (2011). Photoprotection: A review of the current and future technologies. Dermatologic therapy, 24(1), 31-42.
[3] Mahmoud, B. H., et al. (2010). The effects of visible light on the skin. Photochemistry and photobiology, 86(3), 714-725.
[4] Smit, N., et al. (2009). Photoprotection by antioxidants against UVB-radiation-induced damage in pig skin organ culture. Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, 96(2), 144-150.