Đái tháo đường là một căn bệnh ngày càng phổ biến trên thế giới. Nó ảnh hưởng đến hàng triệu người và đòi hỏi chế độ ăn uống chặt chẽ. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về đái tháo đường và những nguyên tắc cơ bản để thiết lập một chế độ ăn uống lành mạnh cho những người đang phải sống chung với căn bệnh này.
Đái tháo đường
Đái tháo đường là một tình trạng bệnh lý mà mức đường (glucose) trong máu tăng cao hơn mức bình thường. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng insulin hiệu quả, hoặc cả hai (Insulin là hormone do tuyến tụy tiết ra và có vai trò điều hòa đường huyết) [1]. Kết quả l các tế bào không được cung cấp đủ năng lượng, và gây tổn thương cho các cơ quan trong cơ thể [2].
Đái tháo đường được chia thành hai loại chính: đái tháo đường type 1 và đái tháo đường type 2. Đái tháo đường type 1 xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất insulin hoặc sản xuất rất ít insulin. Còn đái tháo đường type 2 xảy ra khi cơ thể không sử dụng insulin một cách hiệu quả để đáp ứng nhu cầu của cơ thể [3].
Ảnh hưởng của đái tháo đường
Việc không kiểm soát được mức đường huyết có thể gây ra nhiều tác hại đối với sức khỏe của người bệnh. Dưới đây là một số tác hại chính của đái tháo đường dựa trên thông tin khoa học:
Biến chứng tim mạch
Nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng người có bệnh nền đái tháo đường có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch. Điều này xuất phát từ việc mức đường trong máu không kiểm soát được, dẫn đến tổn thương mạch máu và tạo điều kiện cho hình thành và tích tụ các mảng xơ vữa trong động mạch [4].
Ngoài ra, người bị đái tháo đường thường có mức cholesterol LDL ("xấu") cao và mức cholesterol HDL ("tốt") thấp hơn người bình thường. Điều này có thể làm tăng nguy cơ bị tắc nghẽn và vỡ động mạch [5].
Tổn thương thần kinh
Đái tháo đường có thể gây tổn thương thần kinh, đặc biệt là ở chân và tay. Tình trạng này được gọi là tổn thương thần kinh đái tháo đường (diabetic neuropathy). Người bệnh có thể trải qua các triệu chứng như đau, chuột rút và mất cảm giác ở vùng bị tổn thương [6]. Tổn thương thần kinh cũng có thể ảnh hưởng đến hệ thống tiêu hóa và hệ thống thần kinh đường tiểu, gây ra vấn đề về tiểu tiện [7].
Ảnh hưởng tới thị lực
Đái tháo đường có thể gây tổn thương đến mạch máu và màng nhãn, dẫn đến vấn đề về thị lực. Tình trạng này được gọi là tổn thương mạch máu và bệnh võng mạc đái tháo đường (diabetic retinopathy). Người mắc đái tháo đường có nguy cơ cao mắc đục thủy tinh thể (vitreous hemorrhage) [8].
Biến chứng thận
Đái tháo đường là một nguyên nhân phổ biến gây suy thận. Nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng mức đường huyết cao kéo dài trong máu có thể gây tổn thương cầu thận và dẫn đến suy thận, được gọi là hội chứng suy thận [9].
Vấn đề cân nặng
Người đái tháo đường type 2 thường gặp khó khăn trong việc giảm cân do mức đường huyết cao và kháng insulin. Insulin là hormone có trách nhiệm điều chỉnh quá trình trao đổi chất và lưu trữ acid béo. Khi cơ thể không đáp ứng tốt với insulin, việc giảm cân trở nên khó khăn hơn [10].
Nhiễm trùng và lành vết thương chậm
Mức đường cao trong máu có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, làm cho người bệnh dễ bị nhiễm trùng. Ngoài ra, đái tháo đường cũng làm chậm quá trình lành tính vết thương, đặc biệt là ở chân và các vùng có tuần hoàn máu kém.
Chế độ ăn uống cho người đái tháo đường
Đái tháo đường gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người bệnh và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó, việc kiểm soát đái tháo đường là rất quan trọng. Chế độ ăn uống là yếu tố cốt lõi trong việc quản lý đái tháo đường.
Hiểu về chế độ ăn uống cho người đái tháo đường
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lượng đường trong máu, giảm nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bị đái tháo đường.
Nguyên tắc chung của chế độ ăn uống cho người đái tháo đường: Kiểm soát lượng carbohydrates, cân bằng protein và chất béo, chia bữa ăn hợp lý và điều chỉnh kích cỡ khẩu phần.
Các thành phần chính của chế độ ăn uống cho người đái tháo đường
Carbohydrates
Người đái tháo đường cần áp dụng các phương pháp khoa học để kiểm soát lượng carbohydrates trong chế độ ăn uống. Đầu tiên, cần xác định lượng carbohydrates trong các loại thực phẩm, tiếp theo, nên chia lượng carbohydrates thành các bữa nhỏ và ăn đều trong ngày để duy trì mức đường huyết ổn định.
Người bị đái tháo đường nên ưu tiên lựa chọn carbohydrates có chỉ số glycemic thấp. Các loại thực phẩm sẽ được hấp thụ chậm hơn và không gây tăng đường huyết đột ngột. Rau, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và các nguồn thực phẩm giàu chất xơ là những lựa chọn tốt.
Protein
Kiểm soát lượng protein cần xác định nhu cầu cá nhân, và lựa chọn nguồn protein chất lượng như thịt gà, cá, hạt, đậu, sữa chua và trứng. Phân chia lượng protein trong các bữa ăn nhỏ và ăn đều trong ngày và theo dõi mức đường huyết sau khi ăn để điều chỉnh lượng protein phù hợp.
Chất béo
Bạn nên chọn nguồn chất béo lành mạnh như dầu oliu, dầu hạt lanh, hạt chia và cá giàu axit béo omega-3. Hạn chế chất béo bão hòa như mỡ động vật và các loại thức ăn chế biến sẵn. Phân chia lượng chất béo trong các bữa ăn nhỏ và ăn đều trong ngày để hạn chế tác động lên mức đường huyết.
Rau quả và chất xơ
Rau xanh lá, cà chua, dưa hấu, dưa leo, mâm xôi, lựu, kiwi là những lựa chọn tốt cho những người đái tháo đường. Ngoài ra bạn có thể lựa chọn nguồn chất xơ chất lượng từ hạt, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu như đậu nành, đậu đen, đậu xanh. Việc này sẽ giúp cung cấp chất xơ hòa tan và chất xơ không hòa tan, có lợi cho hệ tiêu hóa và kiểm soát đường huyết.
Hạn chế thức uống có đường
Thức uống có đường gây tăng mức đường trong máu nhanh chóng. Chính vì vậy, nên hạn chế tiêu thụ đường, nước ngọt đóng chai và nước trái cây có đường. Thay vào đó, nên chọn nước uống không đường và các loại nước trái cây tự nhiên không đường.
Điểm cần lưu ý và lời khuyên
Cần lưu ý rằng mỗi bệnh nhân đái tháo đường có thể có yêu cầu dinh dưỡng và chế độ ăn uống riêng, phụ thuộc vào tuổi, giới tính, cân nặng và tình trạng sức khỏe.
Tự theo dõi đường huyết: chế độ ăn uống cho người đái tháo đường nên thực hiện dựa vào việc tự theo dõi hàm lượng đường trong máu. Điều này giúp xác định được phản ứng của cơ thể đối với thực phẩm và điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp.
Hỗ trợ từ chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ: Tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ, để cho lời khuyên cá nhân hóa và hướng dẫn chính xác về chế độ ăn uống cho mỗi người.
Kết hợp với hoạt động thể chất: Nên kết hợp với các hoạt động thể chất để tăng cường hiệu quả kiểm soát đái tháo đường hơn. Hoạt động thể chất giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, kiểm soát cân nặng, và giảm mức đường trong máu.
Tuân thủ lịch trình: Để kiểm soát đái tháo đường, chế độ ăn uống không chỉ thực hiện một hai lần mà là quá trình liên tục. Điều chỉnh và tuân thủ hàng ngày để kiểm soát tốt mức đường trong máu và sức khỏe tổng thể.
Bằng cách áp dụng những nguyên tắc và lời khuyên trong bài viết này, bạn có thể xây dựng một chế độ ăn uống phù hợp và lành mạnh để quản lý căn bệnh đái tháo đường.
Tài liệu tham khảo
[1] American Diabetes Association. (2019). Classification and Diagnosis of Diabetes: Standards of Medical Care in Diabetes. Diabetes Care, 42(Supplement 1), S13-S28. https://doi.org/10.2337/dc19-S002
[2] World Health Organization. (2021). Global report on diabetes. Geneva: World Health Organization. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/204871/9789241565257_eng.pdf
[3] American Association of Clinical Endocrinologists and American College of Endocrinology. (2018). Consensus Statement by the American Association of Clinical Endocrinologists and American College of Endocrinology on the Comprehensive Type 2 Diabetes Management Algorithm – 2018 Executive Summary. Endocrine Practice, 24(1), 91-120. https://doi.org/10.4158/CS-2017-0153
[4] The ACCORD Study Group: William C. Cushman, Jeffrey L. Probstfield, Faramarz Ismail-Beigi, Thomas E. Morgan, John B. Buse, Robert P. Byington, David C. Goff Jr., Henry N. Ginsberg, Judith H.slayden-odonnell, Marc A. Pfeffer, and Peter W.F. Wilson.
[5] The ADVANCE Management Committee: Stephan D. Ansell, John Chalmers, Mark Woodward, Anushka Patel, Stephen MacMahon, Mark Cooper, Michel Marre, Andrew M. Tonkin, Pavel Hamet, Neil Poulter, and Bryan Williams
[6] "Diabetic Neuropathy and Microvascular Complications: A Multicenter Study" (Authors: Callaghan BC, Little AA, Feldman EL, Hughes RAC.)
[7] "Diabetic Peripheral Neuropathy and Cardiovascular Complications: A Prospective Cohort Study" (Authors: Pop-Busui R, Lu J, Brooks MM, et al.)
[8] Diabetes Control and Complications Trial (DCCT): The DCCT Research Group
[9] The Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications (DCCT/EDIC) Study
[10] The Look AHEAD (Action for Health in Diabetes) Study